‘Alles begint met het stellen van vragen’

Filosofische vaardigheden zijn vakoverstijgend en helpen je om stevig in je schoenen te staan

Door Roland van Zonsbeek

Op NSG Groenewoud hebben leerlingen in de bovenbouw van havo en vwo de kans om filosofie als eindexamenvak in hun profiel op te nemen. Een mogelijkheid die meestal niet als eerste opkomt bij leerlingen en ouders. Maar eenmaal gekozen blijkt het vaak een schot in de roos, een meerwaarde voor wat voor opleiding er na het voortgezet onderwijs dan ook gekozen wordt. De filosofielessen worden gegeven door Simone Peters en Erik Reijnen. Met deze laatste docent, ook werkzaam op het Canisius College en het Dominicus College, sprak GroenewOuders. ‘Eigenlijk is filosofie vakoverstijgend, het komt in alle disciplines terug. Misschien is het wel het meest fundamentele vak dat er is, zegt Simone wel eens.’

(Tekst loopt door onder foto)

Kritische houding
‘Het belangrijkste leerdoel binnen de filosofie is leerlingen een kritische houding aan te leren’, zegt Erik. ‘En dat begint altijd met het stellen van vragen.’ Ethiek neemt daarbij een belangrijke plaats in. ‘Deze discipline gaat over de vraag naar het goede. Wat is een goed mens? Wat is rechtvaardigheid? Wat zijn feiten?’ In deze tijd van massabeïnvloeding door social media, influencers, ‘nepnieuws’, zwart-witdenken en polarisatie is dit van onschatbaar belang. Erik: ‘Wij proberen leerlingen na te laten denken over denken. Wat is vrijheid van meningsuiting? Betekent dit dat je zomaar alles kunt zeggen wat je wilt?’ En wat is een mening? ‘Staat een mening gelijk aan de waarheid? ‘Ik vind dit, dus het is waar?’ Het is mooi om te zien dat leerlingen als ze deze vragen stellen en dieper over zaken nadenken vaak tot de conclusie komen dat er meningen zijn die niet waar zijn.’

Behalve dat er aandacht is voor de grondbeginselen van de filosofie en bekende filosofen worden besproken en aangehaald, worden de eindexamenthema’s op NSG Groenewoud ook gekoppeld aan de actualiteit. ‘Het zwaartepunt in de havo ligt meer in de sociaal-politieke hoek. Op het vwo is er wat meer aandacht voor kennistheorie en wetenschapsfilosofie. Hierin staan vragen centraal zoals ‘wat is kennis?’ en ‘bestaat er zekere kennis?”

Over democratie en technologie
‘In de praktijk betekent dit dat we nu op de havo bezig zijn met de vraag waarom we een democratie hebben. Zou de democratie met al zijn haken en ogen misschien toch de beste maatschappijvorm zijn die er bestaat? Zeer actueel nu er binnen en buiten Europa aan alle kanten aan de poten van de democratie gezaagd wordt.’

Op het vwo ligt de nadruk op de verhouding tussen de mens en nieuwe technologie. ‘Hoe beïnvloedt technologie zoals Artificial Intelligence ons menszijn? Of het beeld wat wij van onszelf als mens hebben? Inmiddels thema’s die niet meer uit het nieuws zijn weg te slaan, maar waar wij ons in de filosofie al veel langer mee bezig houden. Laat de leerlingen maar op zoek gaan naar verschillende invalshoeken. Nieuwe filosofieën en filosofen ontdekken. Er over nadenken! De klassen zijn over het algemeen niet al te groot, iedereen komt aan bod, alle leerlingen hebben hun eigen inbreng.’

Levendige discussies
In dit kader is het ook leuk om te vermelden dat de secties filosofie van NSG Groenewoud, het Canisius College en het Maaswaal College onlangs een druk bezochte filosofische avond hebben gehouden waarop leerlingen levendig discussieerden over bovenstaande onderwerpen. ‘Ouders wisten eigenlijk niet wat ze konden verwachten en waren danig onder de indruk van het niveau waarop er gesproken en gedacht werd. Het was zeer geslaagd en we willen deze avond in de toekomst zeker opnieuw organiseren.’

Relevant én heel erg leuk
Het is een misverstand dat filosofie een vak is ‘dat je er maar even bijdoet’, bestrijdt Erik vol vuur. ‘Nee absoluut niet. Je moet er echt wel wat voor doen. Maar dan heb je bij ons ook een prachtige filosofische basis. Ik durf te beweren dat wij in de eindexamenklas havo op het niveau van eerstejaars hbo zitten. En in 6 vwo misschien zelf wel op het niveau van tweedejaars universiteit.’ En omdat filosofie geen Engels of wiskunde is, blijft het belangrijk de relevantie van het vak te benadrukken bij leerlingen én ouders tijdens bijvoorbeeld voorlichtingsavonden over profielkeuzes.

‘Wij denken dat er een aantal hele goede redenen voor leerlingen zijn om voor ons vak te kiezen’, somt hij op. ‘Allereerst is het goed voor hun persoonlijkheid. Als jij over dingen hebt nagedacht, dingen van meerdere kanten hebt bekeken, ben je zekerder van jezelf, sta je sterker in je schoenen en ben je minder dogmatisch. Daarnaast worden een aantal vaardigheden getraind zoals logisch denken en genuanceerd lezen. Nou, dit zijn vaardigheden die in het eindexamen van ieder vak uitstekend van pas komen. Maar het allerbelangrijkste: filosofie is gewoon heel erg leuk!’